تاریخچه بازیافت ضایعات

تاریخچه بازیافت ضایعات : درمیان مشکلاتی که انسان در جامعه مدرن امروز با آن روبروست، مساله آلوده شدن محیط زیست از اھمیت ویژه ای برخوردار است. ضرورت کاھش مشکلات زیست محیطی به طور عام و حفظ منابع طبیعی، جلوگیری از اتلاف انرژی و صرفه جویی ھای اقتصادی به طور خاص باعث شده اند که مساله بازیافت نقش تازه ای را در چرخه زندگی انسان پیدا کند. از آنجا که تعداد منابع طبیعی ما روز به روز در حال کاهش است و در صورت ادامه هیچ کاری برای نسل آینده ما باقی نخواهد ماند ، بازیافت تنها راهی است که می تواند به ما در تأمین خواسته های روزمره و صرفه جویی در منابع طبیعی کمک کند. نقش حیاتی دیگر بازیافت این است که باعث کاهش میزان زباله در محیط ما شده و به ما کمک می کند تا محیط اطراف خود را تمیز نگه داریم
بازیافت تقریبا حدود چندھزار سال پیش شروع شده است. تمدن ھای باستانی مثل ایران که فلز را تولید می کردند ، می توانستند فلزات شکسته از ظروف مختلف را دوباره ذوب کرده و ظروف جدیدی از آنھا بسازند
١. در دوره ھای اخیر طی جنگ اول و دوم جھانی مردم کشورھای درگیر درجنگ بدنبال جمع آوری کاغذ و فلزاتی بودند تا به اقتصاد جنگ کمک کنند به طوری که چیزی اتلاف نشود . دردھه ١٩٧٠ میلادی با ارتقای سطح آگاھی مردم درباره مسائل محیطی که درآن زندگی می کنند و آلودگی ھای پیرامون آن ، مساله دفن زباله و آلودگیھای زیست محیطی ناشی ازآن ابعادی جدید به خود گرفت
٢ . دراین میان پدیده بازیافت نه تنھا به عنوان یک رھیافت حل مشکلات زیست محیطی بلکه به عنوان یک پدیده اقتصادی و تکنولوژیک مطرح گردید واین امر تا حدی ضرورت پیدا کرد، به طوری که امروزه بازیافت یکی از نیازھای مبرم جوامع درحال رشد و توسعه یافته به حساب می آید.

تعریف بازیافت (Recycling)

منظور از بازیافت فرآیندی است که مواد زاید تولید شده مجددا به چرخه فعالیت ھای اقتصادی بازگردانده می شود.فرآیند مذکور مشتمل بر عملیات جداسازی و تفکیک و انجام عملیات پردازش و تبدیل با ھدف مفید ساختن آنھا در کاربردھای اولیه یا کاربردھای دیگر می باشد.

اهمیت موضوع :

بازیافت از جهات مختلفی دارای اھمیت است
١. اغلب بازیافت به عنوان راھی تلقی می شود که بتوانیم مواد زاید را از محل زندگی خود دور کنیم . ھمچنین این مساله مھم است که بخاطر داشته باشیم بازیافت باعث به دست آوردن مجدد مواد خام ارزشمند می گردد. مثلا ما قوطی های آلومینیوم را از قوطی ھای کنسرو بازیافتی تھیه کنیم محیط ما توسط بو و حفر معادن ھیدروکسید آلومینیوم معدنی که در تولید آلومینیوم استفاده می شود ، آلوده نمی شود. نھایتاً بازیافت باعث کاھش آلودگی و حفظ انرژی می شود که ما در حین ساخت محصولات ازمواد بکر یا مواد خام غیربازیافتی مصرف می کنیم .بازیافت ازطریق کاھش میزان سوزاندن زباله ھا و یا دفن کردن آنھا در زمین ، منجربه حفظ محیط زیست می شود. با کاستن زمین ھایی که به دفن زباله تخصیص داده می شوند ما فضای بیشتری برای مردم ، جھت کشاورزی، زندگی و کار فراھم می کنیم . بازیافت ھمچنین باعث کاھش نیاز ما به منظور استفاده از منابع طبیعی تازه برای ساخت محصولات جدید می شود . درنتیجه ما می توانیم این منابع را برای استفاده آیندگان حفظ کنیم و مھمتر از آن بازیافت باعث حفظ انرژی و کاھش آلودگی می شود.

2. این مساله می تواند به کاھش تغییرات آب وھوایی یعنی مساله زیست محیطی دیگری که دراثر سوزاندن سوخت ھای فسیلی مثل روغن و گاز ایجاد می شود کمک کند.دور ریزی زباله برای انسان گران تمام میشود. از آنجا که دور ریزی آن می تواند محوطه ھای دفن زباله را سریعتر پرکند و نیاز ما به محیطھای دفن زباله زیاد می شود و نھایتا لطمه ھای جبران ناپذیری به محیط زیست زده ومنابع طبیعی را زودتر نابود کرده و ھمچنین بشر را درکوتاه مدت با کمبود برخی منابع اولیه روبرو می کند.اصل بقای انرژی وماده ( بویژه آنتروپی ) به ما می گوید که منابع انرژی را ھرگز نمی توان بازیافت ، تاکنون کسی از خاکستر ذغال سنگ سوخته شعله ای نیفروخته است . اما ما می توانیم از گرمای زاید ناشی از تبدیل انرژی درمناطق گرما ساز مجاور ایستگاه تولید برق به جای ھدر دادن آن درفضای اطراف و آب رودھا استفاده کنیم . تولید انرژی از مواد زاید قابل اشتعال یکی دیگر از زمینه ھای بازیافت مواد زاید است که در کشورھای پیشرفته بیشتر مورد توجه قرار گرفته است . ھدف اصلی در استفاده از این روش ، امحای مواد زاید است . از این طریق برای تولید برق و تامین گرمای مجتمع ھای مسکونی ھمجوار کارخانه ھای سوزاندن زباله نیز انرژی حاصل می آید. با توجه به بالا بودن میزان رطوبت در زباله ھای کشور استفاده از این روش به سھولت و به طور گسترده امکان پذیر است.

3. علیرغم تمام این مسائل ماده را می توان بازیافت کرد. استفاده از مواد خود باعث رسوب مواد دیگری می شود . در هر مرحله از استفاده مواد خام مقداری از کیفیت آن برای استفاده مجدد از دست می رود. علاوه بر آن جمع آوری ، حمل ونقل و فرآیند آماده سازی مواد ، زمان بر و مستلزم وجود منابع دیگری است . بسیاری از دست اندرکاران امور بعنوان مثال از بازیافت کاغذ خوشحال ھستند اما فراموش کرده اند که ھنوز باید بسیاری از درختان را قطع تا تقاضای شدید برای مصرف کاغذ را برطرف کرد. بازیافت مواد زاید در حیات طبیعی دامم و نبات می تواند مورد استفاده قرارگیرد. استفاده از مواد زاید در تغذیه دام و طیور درگذشته نیز رواج داشته است . اما به روشی غیرقانونی و غیر بھداشتی ، پسماندھای مواد غذایی و صنایع تبدیلی مواد غذایی و محصولات کشاورزی ، درصورتی می توانند برای تغذیه دام و طیور استفاده گردند که تحت فرآیندھای تبدیلی مناسب و بھداشتی قرار گیرند. انجام این کار باید با آزمایش ھای مکرر و دائمی ھمراه باشد و مواد زاید قبل از آنکه فاسد شوند به مصرف دام و طیور برسند . تھیه کود گیاھی از زباله ( کمپوست ) از زمینه های رسمی بازیافت زباله است که به آن توجه شده است . این نوع بازیافت بدان سبب که ماده اولیه مورد نیاز آن مواد زاید فسادپذیر است و ھمچنین به علت آنکه درصد این نوع مواد در زباله ھای شھری کشورمان بالاست شیوه ای مطلوب محسوب می شود. اما مشکلات اقتصادی و بالا بودن سرمایه گذاری و خرید تجھیزات وارداتی بودن تکنولوژی و حساسیت بھداشتی این شیوه را نباید ازنظر دور داشت.

تاریخچه بازیافت در دنیا

اینکه بازیافت ازچه ھنگامی برای انسان به شکل مساله ای مطرح شده است جای تامل دارد . ولی می توان گفت از آن ھنگام که انسان سکونت دائمی را برای خود برگزید و خانه ھای ابتدایی خود را بنا نھاد و جامعه ھای اولیه را تشکیل داد مازاد مواد مصرفی اش به شکل زباله برایش جلوه گر نمود . بنابراین می توان گفت که زباله حدود ١٠ ھزار سال قبل از میلاد مسیح برای انسان به عنوان یک مساله مطرح شده است. انسان با ساختن ابزارھایی استخوانی از پسماندھای شکار اولین کارگاه ھای بازیافت را بنا نھاده است .با دنبال کردن سیر تحولات تاریخی زباله به شھر آتن در یونان برمی خوریم که درچھارصدسال قبل از میلاد مسیح محل انبار کردن زباله شھری را بودجود آوردند.
شش قرن بعد ازآن بود که رومی ھا اولین نیروی جمع آوری زباله را ایجاد نمودند . آنھا با استفاده از دو مرد و با بکار بردن یک گاری زباله ھای اطراف خیابانھا را جمع آوری می کردند و در گاری می ریختند. از وقایع مھم دیگری که درآن عصر رخ داد کشف کاغذ در سال ١٠۵ میلادی درچین می باشد که از مواد بازیافتی است.

درسال ١٣٨٨ میلادی پارلمان کشور انگلستان ریختن مواد زاید در نھرھا و راھ ھای آبی عمومی را ممنوع اعلام کرد. درسال ١۶٩٠ خانواده ریتن ھاوس اولین کارگاه بازیافت کاغذ را درحاشیه خلیج ویساھیکان(WISSAHICKON ) در نزدیکی فیلادلفیا بنا نھادند. از حوادث مھم دیگری که دراین دوره رخ داد می توان به ماجرای ذوب کردن مجسمه جرج سوم پادشاه انگلستان توسط آمریکایی ھا اشاره کرد. آنھا در سال ١٧٧۶ از مجسمه گلوله ساختند و برای استفاده درجنگ ھای استقلال از انگلیس آن را بکار بردند. دراین زمان بود که آمریکایی ھا به بازیافت خرده ھای فلزات و قراضه آهن پرداختند.
ابتدای قرن نوزدھم میلادی و اوایل قرن بیستم تقریبا مراکز بازیافت یکی پس از دیگری شروع به کار کردند. درسال ١٨٩٧ مرکز بازیافت شھر نیویورک تاسیس شد. ھفت سال پس از آن یعنی درسال ١٩٠۴ مراکز بازیافت آلومینیوم درحجم وسیعی از شھرھای شیکاگو و کلیولند شروع به کار کردند. یکی دیگر ازوقایع مھم آن زمان درخصوص بازیافت کشف و یا ساختن پلاستیک روشن یا کاغذ سلوفن توسط شیمی دان سوئیسی ، دکتر ژاک براندن برگر اشاره نمود که بسته بندی پلاستیکی را رواج داد.
با گسترش شھرھا و تولید بیشتر مواد زاید رفته رفته مساله زباله ابعاد جدیدی به خود گرفت و به عنوان یکی از مسائل عمده بشری درآمد به طوری که درسال ١٩۶۵ میلادی دولت فدرال آمریکا لایحه ای درمورد مواد زاید جامد به تصویب رساند و ملت را تشویق به رھیافت ھای جدیدی درمورد زباله کرد و سه سال پس از آن در سال ١٩۶٨ صنایع آلومینیوم سازی شروع به بازیافت آلومینیوم های دور ریخته شده از  ضایعات قوطی نوشابه تا میله ھای پنجره ها نمودند.

روز ٢٢ آوریل ١٩٧٠ اولین روز کره زمین معرفی شد که پیامد آن مفھوم بازیافت برای تاسیس شد. (EPA) عموم مردم بود. درھمین سال موسسه حفاظت از محیط زیست درسال ١٩٧١ درایالت اورگان در ازای ھرقوطی نوشابه فروشنده گرو می گرفت که ھنگام بازگرداندن قوطی این گرو را پس می داد. این کار درجھت بازیافت صورت می گرفت . درسال ١٩٧٢ اولین مرکز باز خرید مواد بازیافتی در ایالت واشنگتن تاسیس شد. آنھا روزنامه ، قوطی آلومینیومی و بطری ھای شیشه ای را می خردیدند. درسال ١٩٧۴ شھر یونیورستی ایالات میسوری به منظور جمع آوری روزنامه صندوق ھایی در محل ھای خاصی قرار داد که مردم روزنامه ھایشان را درآن صندوقھا می ریختند. دوسال بعدازآن درسال ١٩٧۶ سه نفر از اھالی بارتلزویل (Bartlesville)  ایالات اوکلاھاما حق امتیاز یک روش برای تصفیه و استفاده مجدد روغنھای نرم کننده را گرفتند.درھمین سال قانون حفظ منابع طبیعی و بازیافت در آمریکا به تصویب رسید . براساس آن محله ھای دفن زباله بایستی به محلھای سر پوشیده و بھداشتی تبدیل شوند . اجرای این قانون باعث افزایش قسمت زمین برای دفن زباله شد که خود تشویقی برای حفاظت از منابع طبیعی بازیافت بود . ده سال بعد از تصویب این قانون درسال ١٩٨۶ شھر سانفرانسیسکو به ھدفش که بازیافت ٢۵ % از مواد زاید خانگی و تجاری بود رسید و اولین ایالتی شد که قانون اجباری بازیافت درھمین سال ردایلند (Rhode Island) آلومینیوم ، قوطی ھای استیلی، شیشه، روزنامه و پلاستیک شماره یک و دو را به تصویب رساند. درسال ١٩٨٨ یک سیستم کدگذاری ( ازشماره یک تا شماره شش ) برای مواد پلاستیکی وضع شد که تولید کنندگان بطری های لاستیکی مکلف بودند از آن استفاده کنند. درسال ١٩٩٠ به علت اعتراض مشتریان شرکت مک دونالد اعلان استفاده از استایرفوم ( نوعی پلاستیک ) در بسته بندی های غذاهایش را متوقف کرد. درچھارم دسامبر همان سال شرکت های پپسی و کوکاکولا اعلام کردند که آنها از بطری های پلاستیکی که از ٢۵ % پلاستیک بازیافتی است(pet) استفاده خواھندکرد.

تاریخچه بازیافت در ایران :

سابقه تاریخی بازیافت درھرکشور متناسب با پیشینه صنعتی شدن آن جامعه است. تحول نظام تولیدی ازکشاورزی به نظام صنعتی مستلزم بھره برداری ازمنابع اولیه جھت استفاده درکارخانه ھا و موسسات صنعتی و تولیدی با ھدف افزایش میزان تولیدات درجھت پاسخگویی به نیازھای متنوع انسانی است . با افزایش سطح تولیدات و گستردگی نیازھا و کمیابی منابع و حاکم بودن عقلانیت در رفتارھای اقتصادی، استفاده مجدد از ضایعات ایجاد شده در فرآیند تولید و مصرف کالاھا به عنوان یکی از راه حلھای مطلوب مورد توجه قرار گرفته است. درکشور ما بازیافت مواد افزون بر جنبه ھای اقتصادی ریشه درفرھنگ اصیل و دستورھای مذھبی دارد. بزرگان ما نیز ھمواره در اجتناب از اسراف تاکید کرده اند. در دھه ھای اخیر که فرھنگ مصرف در شکل ھای بسیار گسترده رواج یافته استفاده بی رویه از منابع طبیعی مشکلات رو به رشد جمع آوری و دفع مواد زاید توجه برنامه ریزان و مدیران مواد زاید شهری به بازیافت زباله جلب شده و درکشورھای پیشرفته نیز کارھای جدی واساسی در این زمینه انجام یافته است. درایران از زمان تصویب قانون بلدیه ( ٢٠ ربیع الثانی سال ١٣٢۵ قمری ) نظافت شھری به عھده شھرداری گذاشته شد و این ( وظیفه در قوانین بعدی نیز استمرار پیدا کرد. براساس قانون شھرداری ( مصوب ١٣٣۴ موارد زیر در زمینه نظافت شھری به عھده شھرداری گذاشته شد. نظافت، نگھداری و تسطیح معابر، نظافت ونگھداری فاضلاب ، نظافت و نگھداری انبارھای عمومی، نظافت ونگھداری مجاری آبھا ، تعیین محل ھای مخصوص دفن زباله، مراقبت درامور بھداشت، تاسیس مراکزدرمانی جلوگیری از شیوع امراض ، نظارت بر امور اصناف و پیشه وران، جلوگیری از صنایع مزاحم، ایجاد رختشوی خانه و آب ریزگاه، ایجاد حمام عمومی، رعایت بھداشت در کارخانه ھا، رعایت پاکیزگی درگرمابه ھا و اقدامات مختلف برای نظافت و زیبایی شھر، اگرچه به مرور زمان انجام بعضی از وظایف نام برده شده به عھده وزارتخانه ھا و سازمان ھای دیگر گذاشته شد جمع آوری، حمل ونقل و دفع انواع مواد زاید جامد شھری و نظافت معابر و فضاھای عمومی ( نظیر بوستان های شھری ) ھمچنان به عهده شهرداری باقی ماند. با مراجعه به متون گذشته در دوران معاصر روند بازیافت با بازیابی کاغذ آغاز شده است . اولین بار درتاریخ ١٣١٣ کارخانه مقواسازی کرج با خرید ضایعات کاغذ و تبدیل آن به مقوا عملا فعالیت بازیافت را شروع کرد. درسال ١٣٣۵ دومین کارخانه مقواسازی به نام مقواسازی شرق و یکسال بعد از آن یعنی درسال ١٣٣۶ کاغذ سازی کهریزک درتھران شروع به کار نمودند. 

اگرچه امروزه مبارزات شدیدی برای بازیافت وجود دارد ، اما هنوز اجباری نیست. با این حال ، در آینده نزدیک ، احتمالاً اجباری خواهد شد. از این نظر ، انتظار می رود که نسل های آینده تأکید زیادی بر بازیافت و حفاظت از طبیعت داشته باشند.