سناریوهای پیش رو برای بازار ضایعات در دوران درگیری نظامی
ضایعات، به عنوان ماده اولیه، نقش حیاتی در صنایع مختلف از فولاد و آلومینیوم گرفته تا پلاستیک و کاغذ ایفا می‌کند. بازار ضایعات در هر کشوری، تحت تاثیر عوامل گوناگونی از جمله رشد اقتصادی، سیاست‌های صنعتی، قوانین محیط زیستی، و مهم‌تر از همه ثبات منطقه ای و جهانی قرار دارد. ایران، به واسطه موقعیت استراتژیک خود در خاورمیانه و همچنین برخورداری از منابع غنی و صنایع تولیدی گسترده، دارای بازار ضایعات قابل توجهی است. اما این بازار همواره تحت الشعاع تحولات مختلف سیاسی و اقتصادی منطقه قرار گرفته است. بحران‌های اخیر در خاورمیانه، نه تنها ثبات منطقه را به خطر انداخته، بلکه تاثیرات عمیقی بر بخش های مختلف اقتصاد ایران، از جمله بازار ضایعات، گذاشته است. دراین مقاله به بررسی سناریوهای پيش رو برای بازار ضایعات ایران در دوران درگیری های نظامی، اختلالات حمل و نقل و لجستیک، بسته شدن مرزها و چالش های جدید برای فعالین این حوزه و همچنین نگاه کارشناسی به آینده این بازار می‌پردازیم.
سه سناریوی احتمالی برای بازار ضایعات
بحران‌های نظامی و سیاسی در خاورمیانه، همواره به عنوان یک عامل تعیین کننده برای اقتصاد منطقه و به تبع آن، بازار ضایعات ایران عمل کرده اند. این بحران ها می‌توانند سناریوهای متفاوتی را برای این بازار رقم بزنند که هر یک دارای پیامدهای خاص خود هستند. سه سناریوی احتمالی برای بازار ضایعات عبارتند از:
سناریو اول: تشدید تنش‌ها و گسترش دامنه درگیری‌ها
در این سناریو، بحران‌های فعلی تشدید شده و به درگیری های گسترده تری در منطقه منجر می‌شوند. پیامدهای این سناریو برای بازار ضایعات ایران می‌تواند نامطلوب باشد و مشکلات زیر را رقم بزند:
- اختلال کامل در زنجیره تامین و لجستیک: مسیرهای دریایی و زمینی، که برای واردات و صادرات ضایعات و همچنین جابجایی داخلی آن‌ها حیاتی هستند، به طور جدی مختل یا حتی مسدود می‌شوند. این امر منجر به کمبود مواد اولیه برای صنایع بازیافت و افزایش هزینه‌های حمل و نقل خواهد شد.
- افزایش شدید قیمت انرژی: درگیری‌های نظامی معمولاً منجر به افزایش ناگهانی و چشمگیر قیمت نفت و گاز می‌شوند. این افزایش، هزینه‌های تولید و حمل و نقل را برای صنایع مرتبط با ضایعات به شدت بالا می‌برد و سودآوری آن‌ها را کاهش می‌دهد.
- کاهش تولید صنعتی و به تبع آن، کاهش تولید ضایعات: صنایع مادر نظیر فولاد، آلومینیوم، و پلاستیک که عمده ضایعات را تولید می‌کنند، تحت تاثیر بحران‌های اقتصادی و کمبود مواد اولیه، با کاهش تولید مواجه می‌شوند. این امر به کاهش عرضه ضایعات در بازار منجر خواهد شد.
- خروج سرمایه و کاهش سرمایه گذاری: ناامنی و بی‌ثباتی، سرمایه گذاران داخلی و خارجی را از ورود به بازار ضایعات و توسعه زیرساخت‌های آن منصرف می‌کند.
- فروپاشی احتمالی بخش‌هایی از بازار: برخی از بخش‌های بازار ضایعات، به ویژه آن‌هایی که به واردات یا صادرات وابسته هستند، ممکن است به دلیل عدم امکان فعالیت با چالش‌های جدی مواجه شوند و حتی به فروپاشی کشیده شوند.
سناریو دوم: کنترل و محدود شدن درگیری‌ها
در این سناریو، با وجود ادامه تنش ها، دامنه درگیری ها کنترل شده و به مناطق خاصی محدود می‌شود. تاثیرات این سناریو بر بازار ضایعات ایران به شرح زیر است:
- اختلالات مقطعی در حمل ونقل: ممکن است برخی مسیرهای حمل و نقل به طور موقت بسته شوند یا با محدودیت هایی مواجه شوند، اما سیستم کلی لجستیک از هم نمی‌پاشد. نتیجه آن، افزایش زمان و هزینه حمل و نقل است اما فعالیت بازار را متوقف نمی‌کند.
- نوسانات قیمت انرژی: احتمالا قیمت انرژی دچار نوسان شود، اما به طور چشمگیری افزایش نمی‌یابد که قدرت تولید را به طور کامل از بین ببرد.
- کاهش نسبی تولید صنعتی: صنایع ممکن است با کاهش نسبی در تولید مواجه شوند، اما این کاهش به حدی نیست که عرضه ضایعات را به طور جدی تهدید کند.
- احتیاط سرمایه گذاران: سرمایه گذاران ممکن است محتاط تر عمل کنند و از سرمایه گذاری های بزرگ خودداری نمایند، اما سرمایه گذاری های کوچک و میان مدت همچنان انجام می‌شوند.
- تغییر مسیرهای تجاری: فعالین بازار ضایعات ممکن است به دنبال مسیرهای جایگزین برای واردات و صادرات باشند که می‌تواند هزینه ها را افزایش دهد اما امکان فعالیت را حفظ کند.
سناریو سوم: کاهش تنش‌ها و حرکت به سمت ثبات منطقه ای
این سناریو مطلوب ترین حالت برای بازار ضایعات ایران است. در صورت کاهش تنش ها و حرکت منطقه به سمت ثبات بیشتر:
- بهبود وضعیت حمل و نقل و لجستیک: مسیرهای تجاری به طور کامل باز شده و هزینه های حمل و نقل کاهش می‌یابد.
- ثبات قیمت انرژی: قیمت انرژی به سطوح پایدار تر بازگشته و پیش بینی پذیری برای تولیدکنندگان افزایش می‌یابد.
- افزایش تولید صنعتی و رشد بازار ضایعات: با بهبود فضای اقتصادی، تولید صنعتی افزایش یافته و به تبع آن، عرضه و تقاضا در بازار ضایعات نیز رشد می‌کند.
- جذب سرمایه گذاری های جدید: ثبات و امنیت، سرمایه گذاران را به ورود به بازار ضایعات و توسعه زیرساخت های آن ترغیب می‌کند.
- افزایش فعالیت‌های بازیافت و توسعه فناوری: با بهبود شرایط، شرکت های بازیافت قادر خواهند بود تا فناوری‌های جدید را بکار گرفته و ظرفیت های خود را افزایش دهند.
هر یک از این سناریوها، نیازمند برنامه ریزی های متفاوت از سوی دولت و فعالان بخش خصوصی است. آنچه مسلم است، در تمامی این سناریوها، انعطاف پذیری و توانایی سازگاری با شرایط متغیر، کلید بقا و موفقیت در بازار ضایعات ایران خواهد بود.
اختلال در حمل و نقل و لجستیک داخلی و بین المللی
یکی از اولین و ملموس ترین تاثیرات بحران‌های نظامی و ژئوپلیتیکی بر بازار ضایعات، اختلال در شبکه های حمل و نقل و لجستیک است. این اختلالات می‌توانند هم در سطح داخلی و هم در سطح بین المللی رخ دهند و تاثیرات گسترده ای بر تمامی مراحل زنجیره ارزش ضایعات داشته باشند.
تاثیر بر حمل و نقل داخلی:
- افزایش هزینه‌های حمل و نقل زمینی: با تشدید نا امنی ها در مناطق خاص یا افزایش محدودیت‌های ترافیکی، مسیرهای زمینی طولانی تر و پرهزینه تر می‌شوند. این امر به ویژه برای جمع آوری ضایعات از نقاط دورتر و انتقال آن‌ها به مراکز بازیافت بزرگ، با مشکل مواجه خواهد بود.
- کمبود ناوگان حمل و نقل: در شرایط بحرانی، ممکن است بخشی از ناوگان حمل و نقل کشور (کامیون‌ها، واگن‌ها) به دلیل ملاحظات امنیتی، سوخت رسانی دشوار یا حتی استفاده برای مقاصد نظامی، از چرخه فعالیت خارج شوند که این خود به کمبود عرضه حمل و نقل و افزایش هزینه ها منجر می‌شود.
- کندی فرآیندهای گمرکی و اداری داخلی: در زمان بحران، فرآیندهای اداری و بازرسی‌های داخلی ممکن است با تاخیر بیشتری انجام شوند که به طولانی شدن زمان ترخیص و افزایش هزینه‌های نگهداری کالا در انبار منجر می‌شود.
- محدودیت‌های تردد در مناطق مرزی: مناطق مرزی که معمولاً منبع بخشی از ضایعات و همچنین مسیرهای صادراتی هستند، ممکن است با محدودیت های شدید تردد مواجه شوند که بر جمع آوری و جابجایی ضایعات در این مناطق تاثیر منفی می‌گذارد.
تاثیر بر حمل و نقل بین المللی:
- افزایش ریسک و هزینه‌های بیمه: کشتی‌ها و کامیون‌هایی که در مسیرهای بین المللی به سمت ایران یا از ایران در حال حرکت هستند، با افزایش ریسک‌های امنیتی مواجه می‌شوند. این امر سبب افزایش چشمگیر هزینه های بیمه برای محموله های ضایعات می‌شود.
- کاهش تمایل خطوط کشتیرانی و شرکت‌های حمل و نقل: برخی از خطوط کشتیرانی بزرگ یا شرکت های حمل و نقل ممکن است به دلیل نگرانی های امنیتی یا افزایش ریسک، تمایل کمتری برای فعالیت در مسیرهای مرتبط با ایران داشته باشند. این امر منجر به کاهش گزینه های حمل و نقل و انحصار در این بازار می‌شود که نهایتاً به افزایش هزینه ها می‌انجامد.
- بسته شدن یا نا امن شدن مسیرهای دریایی و زمینی: تنگه هرمز و مسیرهای زمینی از طریق کشورهای همسایه، به عنوان شریان‌های حیاتی برای تجارت بین المللی ایران، در صورت تشدید درگیری‌ها می‌توانند نا امن یا حتی بسته شوند. این سناریو به قطع کامل یا بخش قابل توجهی از واردات و صادرات ضایعات منجر خواهد شد.
- تاثیر بر قیمت های جهانی: ایران، به عنوان یکی از تولیدکنندگان و مصرف کنندگان ضایعات در منطقه، تحت تاثیر قیمت های جهانی قرار دارد. اختلال در حمل و نقل بین المللی، می‌تواند بر قیمت های جهانی ضایعات نیز تاثیر بگذارد و نوسانات بیشتری را در بازار داخلی ایجاد کند.
- کاهش دسترسی به بازارهای هدف صادراتی: صنایع بازیافت ایران، بخش قابل توجهی از محصولات خود را صادر می‌کنند. اختلال در حمل و نقل بین المللی، دسترسی به این بازارها را دشوار کرده و به کاهش حجم صادرات و کاهش درآمد ارزی منجر می‌شود.
پیامدهای کلی برای بازار ضایعات:
- افزایش قیمت تمام شده: تمامی اختلالات در حمل و نقل و لجستیک، مستقیماً به افزایش هزینه ها و در نتیجه، افزایش قیمت تمام شده ضایعات و محصولات بازیافتی منجر می‌شود. این امر قدرت رقابتی صنایع بازیافت ایران را کاهش می‌دهد.
- کاهش حاشیه سود: با افزایش هزینه ها و عدم امکان انتقال کامل آن‌ها به مصرف کننده نهایی، حاشیه سود شرکت های بازیافت کاهش می‌یابد که می‌تواند به تعطیلی برخی از آن‌ها منجر شود.
- اختلال در برنامه ریزی تولید: عدم قطعیت در زمان و هزینه رسیدن مواد اولیه و ارسال محصولات، برنامه ریزی تولید را برای صنایع بازیافت دشوار می‌کند و می‌تواند به کاهش ظرفیت بهره برداری منجر شود.
- کاهش تنوع منابع ضایعات: با دشوار شدن واردات، صنایع مجبور به تکیه بیشتر بر منابع داخلی می‌شوند که ممکن است از نظر کیفیت یا کمیت پاسخگوی نیاز آن‌ها نباشد.
در مواجهه با این چالش‌ها، دولت و فعالان بازار ضایعات باید به دنبال راهکارهای جایگزین، مانند توسعه حمل و نقل ریلی، ایجاد انبارهای ذخیره سازی اضطراری و همچنین تنوع بخشی به شرکای تجاری و مسیرهای حمل و نقل باشند تا بتوانند پایداری این بازار حیاتی را حفظ کنند.
نسرین دلاور
نظرات کاربران :