قراضه، جایگزینی مناسب برای سنگ‌ آهن   

مقدمه

بازار قراضه را باید یکی از مهم ترین بازارها در سطح جهان دانست. امروزه در کشورهای پیشرفته، به عنوان یک سرمایه‌‌‌ ملی به آن نگاه و تا حد امکان آن را در کشور خود حفظ می کنند. تا جایی که در بعضی کشورها صادرات قراضه را ممنوع اعلام کرده‌‌‌اند. حجم تجارت ضایعات آهن در سال ۲۰۱۸ میلادی، بالغ بر صد و پنجاه میلیون تن بود. 

مهم ترین کشور های صادر کننده و وارد کننده قراضه

کشورهای آمریکا، برزیل، انگلستان و آلمان بیشترین صادرات قراضه یعنی حدود پنجاه درصد را به خود اختصاص دادند. در مقابل بیشترین واردات قراضه آهن را کشورهایی همچون هندوستان، ترکیه، کره‌‌‌جنوبی و ایتالیا در اختیار دارند. این کشورها با توجه به اینکه جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد دنیا محسوب می‌‌‌شوند، برای تامین خوراک مورد نیاز خود چهل درصد واردات فولاد را به خود اختصاص داده‌‌‌اند.

در ایران سیستم سنتی حاکم بر بازار ضایعات آهن و همچنین عدم طراحی واحد های فولادسازی بر اساس فناوری قراضه آهن، مصرف سنگ آهن همچنان بالاست و این در حالیست که منابع سنگ آهن محدود و تمام شدنی هستند.‌ گفتنی است که حدود سی هزار نفر در بازار قراضه در کشور مشغول به فعالیت می باشند. 

وضعیت بازار ضایعات آهن کشور 

از ابتدای سال جاری، بازار قراضه آهن از وضعیت نسبتا ثابتی برخوردار بوده و در سطح جهانی، تحت‌تاثیر نوسان نرخ دلار تقریبا تمام بازارها در رکود فرورفته‌‌‌اند، بازار ضایعات آهن هم از این امر مستثنی نیست.

البته چشم‌‌‌انداز قراضه آهن در جهان روشن است و حدود بیست درصد فولاد جهان با ضایعات آهن تولید می‌شود. برآورد می شود طی سی تا چهل سال آینده با توجه به حجم تولید فزاینده فولاد، قراضه می‌تواند نیاز به سنگ‌آهن را از بین ببرد. چرا که به قدری ضایعات آهن در دسترس خواهد بود که تولید فولاد از سال ۲۰۶۰ میلادی به بعد با قراضه آهن انجام می‌گیرد. 

مقایسه شرایط تولید فولاد در ایران و جهان 

با توجه به اینکه برآورد می شود منابع سنگ آهن تنها تا حدود ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، جوابگوی زنجیره تولید فولاد باشند، بازیافت قراضه آهن ضرورت بسیاری پیدا می کند. در کشور ما به‌‌‌دلیل استفاده انرژی ارزان تولید فولاد به روش احیای آن به‌‌‌صرفه شده، این در حالی است که در سایر کشورها تولید فولاد با قراضه به‌‌‌صرفه‌‌‌تر تمام می‌شود. بدون شک میزان استفاده از انرژی در زنجیره فولاد که از سنگ‌آهن تبدیل به کنسانتره سپس گندله و آهن اسفنجی و در نهایت شمش می‌شود، بسیار زیاد است؛ اما با توجه به این که در ایران قیمت انرژی پایین‌‌‌تر است، این فرآیند به نسبت سایر کشورها ارزان‌‌‌تر تمام می‌شود. هرچند طی دو سال اخیر قیمت گاز برای صنایع در داخل ایران افزایش پیدا کرده، اما با وجود این به سطح قیمت‌های جهانی نرسیده و همچنان برای فولادسازان صرفه اقتصادی به همراه دارد.

در ایران به دلیل بهره‌‌‌وری پایین هزینه تمام‌‌‌شده افزایش یافته، به عبارتی اگر با همین شرایط در کشورهای اروپایی فولاد تولید شود به مراتب هزینه‌‌‌های تمام‌‌‌شده آنها پایین‌‌‌تر از ایران خواهد بود.

به خاطر بهره وری پایین، قیمت‌های داخلی نزدیک به قیمت‌های جهانی هستند و قیمت‌های داخلی هم به قیمت فوب خلیج ‌‌‌فارس نرخ‌گذاری می‌شود و این قیمت‌ها نزدیک به قیمت‌های جهانی و صادراتی است. در صورتی که می‌توان با بهره‌‌‌وری بالاتر قیمت‌های تمام‌‌‌شده را کاهش داد. چراکه هزینه انرژی و نیروی انسانی در کشور پایین‌‌‌تر از نرخ‌های جهانی است. 

علل پایین بودن بهره وری تولید فولاد در ایران

یکی از علل پایین بودن بهره‌‌‌وری تولید فولاد در ایران، تعداد نیروی انسانی بالا در این زنجیره است. برای نمونه اگر هر تن فولاد را در جهان دو نفر تولید می‌کنند، در ایران این تعداد به ۱۰ نفر می‌‌‌رسد. کارخانه‌‌‌های ایران نیروهای ناکارآمد بسیاری دارند که بهره‌‌‌وری این صنعت را کاهش داده‌‌‌اند. از سوی دیگر فناوری تولید فولاد در کشور، هزینه‌‌‌بر است. 

ضرورت استفاده از قراضه به جای سنگ آهن

هرچند منابع کنونی سنگ آهن رو به اتمام می باشد، اما منابع جدیدی اکتشاف خواهد شد. البته ممکن است این معادن در عمق بیشتری قرار داشته باشند که هزینه تمام‌‌‌ شده تولید فولاد را افزایش خواهد داد. در نهایت باید به این موضوع توجه داشت که بالاخره معادن روزی به اتمام خواهند رسید، از این رو باید از منابع ثانویه یا همان بازیافت بهره گرفت و مواد بازیافتی را دوباره وارد سیکل تولید کرد. بنابراین این امر ضروری است که فناوری تولید فولاد به سمت استفاده از بازیافت آهن پیش رود. در مجموع باید نسبت به بازیافت ضایعات آهن توجه بیشتری انجام گیرد که در ایران کمتر به آن توجه شده است.

باید عنوان کرد که در صنایع فلزی تا حدودی از بازیافت بهره می‌‌‌گیرند؛ اما بسیاری از کارخانه‌‌‌های تولید فولاد به راحتی به قراضه دسترسی ندارند؛ از سوی دیگر این کارخانه‌‌‌ها تمام فناوری خود را منطبق بر تولید آهن اسفنجی کرده‌‌‌اند، بنابراین هم‌‌‌اکنون چندان برای آنها استفاده از قراضه آهن، صرفه اقتصادی ندارد.