با زباله‌های الكترونيكی چه‌كار كنيم؟ 

با زباله‌هاي الكترونيكي چه‌كار كنيم؟  متأســفانه بازيافــت غيراصولــی ضایعات الكترونيکی در كشورهاي جهان سوم به آلودگي‌هاي گسترده در اين كشورها منجر شده است. در سال‌هاي اخير كه با آمدن انواع رايانه و وسايل جانبي آن‌ها و به روز شدن مادام وسايل ارتباطي، مردم هرچه بيش‌تر به دستيابي و خريد تكنولوژي و ارتباطات مشتاق مي‌شوند، موضوع زباله‌هاي الكترونيكي به يك معضل تبديل مي‌شود. 

ضایعات الکترونیکی به دستگاه‌هاي الكترونيكي مصرف شده و قطعات آنان همچون تلفن‌ها و كامپيوترها، لوح فشرده و... گفته مي‌شود كه حاوي فلزات خطرناكي مانند سرب، كادميوم و جيوه هستند كه درصورت رهاسازي در طبيعت پس از پايان عمر مفيد و بازيافت نشدن صحيح آلوده‌كننده خطرناك محيط‌زيست به شمار مي‌روند. براساس اعلام پايگاه خبري‌اي سي تي‌اي، آمار دقيقي از وضعيت زباله‌هاي الكترونيكي در ايران در دست نيست اما عمر مفيد اين تجهيزات و كالاها در جهان 2 تا 3 سال و احتمالاً در ايران تا 5 سال باشد. 

كشورهاي توسعه‌يافته و در رأس آن‌ها آمريكا، بزرگ‌ترين توليدكننده اين تجهيزات به شمار مي‌روند و گاهي ديده شده كه اين دستگاه‌ها پس از مصرف به كشورهاي جهان سوم ارسال مي‌شوند. متأسفانه بازيافت غيراصولي ضایعات الكترونيک در كشورهاي جهان سوم به آلودگي‌هاي گسترده در اين كشورها منجر شده است. طبق معاهده‌اي كه سازمان ملل در سال 1989براي كنترل روند صادرات زباله‌هاي خطرناك از كشورهاي توسعه‌يافته به كشورهاي فقير اعلام كرد، هر كشوري مي‌تواند به‌طور يك جانبه واردات اين كالاها را ممنوع كند و كشورهاي صادركننده بايد موافقت كشور واردكننده را جلب كنند. 

اما آمريكا هيچ‌گاه اين قرارداد را امضا نكرده و كشورهايي همچون چين به اميد دستيابي به درآمدي ناچيز از محل بازيافت اين تجهيزات از امضاي اين قرارداد خودداري كردند. طبق آمارها هم‌اكنون 70 درصد كامپيوترها و موبايل‌هاي جهان در چين بازيافت مي‌شود. در سال 2008 نيز وزيران170 كشور جهان در بالي اندونزي گرد هم آمدند تا راه‌هاي بازيافت زباله‌هاي خطرناك از جمله زباله‌هاي الكترونيكي را بررسي كنند. 

كارشناسان معتقدند كه دفن يا سوزاندن اين مواد كه به شكل وسيعي انجام مي‌شود، راه‌حل مناسبي نيست يا حداقل آخرين راه‌حلي است كه بايد به آن انديشيد زيرا با دفن اين زباله‌ها يا انباشته كردنشان در محيط، خرد و شكسته مي‌شوند و بنابراين مواد سمي موجود در آن‌ها راه خود را به سفره‌هاي آب زيرزميني مي‌يابد و سوزاندن آن‌ها نيز تنها گازهاي سمي خطرناك وارد محيط‌زيست مي‌كند. 

تلاش براي تبديل عمر بيش‌تر محصول

مي‌توان با خريد تجهيزاتي كه قابل ترقي دادن هستند، عمر محصول را تا حد ممكن افزايش داد. به‌طور مثال مانيتور كامپيوتر را براي استفاده نگه داشت و تنها بخش پردازنده مركزي (CPU) را تعويض كرد و يا مي‌توان با اضافه كردن حافظه به يك كامپيوتر يا ترفيع نرم‌افزاري از آن همچنان استفاده كرد. 

اهداي به مناطق محروم

راه‌هاي مختلفي كه مي‌توان دراين‌باره نظر گرفت اهداي وسايل بازمانده يا از دور خارج شده و كار كرده از سيستم‌ها به مدارس مناطق محروم و يا براي آموزش تعمير قطعات به آن‌هاست. اين امر نه تنها مقرون به صرفه است بلكه به نفع محيط‌زيست نيز هم هست.  كارشناسان محيط‌زيست بر اين باورند كه حتي بازيافت بهترين راه براي كامپيوترهاي بسيار قديمي كه ديگر قابل ترفيع دادن نيستند يا به ويژه مانيتورهاي شكسته شده و غيرقابل استفاده كه درواقع كل يك كامپيوتر از شيشه مانيتور گرفته تا پلاستيك كيس، مس موجود در منبع تغذيه، فلزات گران‌قيمت به كار رفته در مدارها، مودم يا منابع تغذيه مي‌تواند مورد استفاده قرار گيرد. راه‌حل ديگر براي مشكل زباله الكترونيكي آن است كه شركت‌هاي توليدكننده مسؤوليت سيل عظيم ابتكاراتي را كه توليد مي‌كنند برعهده بگيرند. درواقع محصولات كهنه را از مشتريان پس بگيرند. ترفيع و بازيافت يك محصول بلا استفاده براي شركت توليدكننده آسان‌تر است. 

براساس گزارش پايگاه خبري فضاي سبز و محيط‌زيست ايران كه اطلاعات اين گزارش از آن گرفته شده است، هم‌چنين اين وظيفه مي‌تواند شركت‌هاي توليدكننده را وادار كند تا محصولاتشان را به گونه‌اي طراحي كنند كه آسان‌تر قابل بازيافت شوند. طبق مطالعات اخير كشور چين با توليد يك ميليون تن زباله در سال دومين توليدكننده زباله‌هاي الكترونيكي در جهان است و علاوه بر اين دومين واردكننده بزرگ زباله‌هاي الكترونيكي نيز است. 

استاندار خراسان‌ رضوي دو سال گذشته درباره نخستين كارخانه بازيافت زباله‌هاي الكترونيكي كشور در مشهد گفته بود كه اين كارخانه با 220 ميليون تومان هزينه در مدت دو سال و با تلاش 8 نفر از دانشجويان دكترا و ارشد مركز رشد فن‌آوري دانشگاه فردوسي مشهد ساخته شده است و به بهره‌برداري رسيد. به گفته او روزانه 800 كيلوگرم زباله الكترونيكي مانند موبايل و رايانه‌هاي مستعمل در اين كارخانه پس از انجام مراحل بازيافت به 100 كيلوگرم پسماند تبديل مي‌شوند و اين پسماندها شامل طلا، نقره، مس، قلع، سرب و نقره با درجه خلوص 99 درصد است كه براي مصارف صنعتی دوباره به چرخه توليد باز می گردند.