دستگاه خرید خودکار ظروف نوشیدنی (پت) یا RVM چیست؟

ظروف نوشیدنی یکی از پر مصرف‌ترین مواد مورد استفاده در زندگی روزمره ما هستند. آمار نشان می‌دهد که سالانه بیش از 180 میلیارد ظرف آلومینیومی و بیش از 480 میلیارد ظرف پت (PET: Polyethylene Terephthalate) در دنیا تولید می‌شود. اما چه چیزی این دو ماده اولیه را برای ساخت ظروف نوشیدنی محبوب کرده است؟  آلومینیوم فلزی سبک است که ویژگی سرما پذیری بهتری در قیاس با خیلی از فلزات دارد، چگالی پایین و شکل پذیری مناسبی دارد. از سوی دیگر پت در قیاس با سایر پلاستیک‌ها در دمای کمتری ذوب می‌شود که آن را به عنوان یک ماده دوست‌دار محیط زیست در بین رقبا جا انداخته است. به طور خلاصه، هر دو ماده پت و آلومینیوم در قیاس با جایگزین‌ها سبک‌تر هستند  بازیافت کم هزینه‌تری دارند؛ و از این جهت سال‌هاست که در صنایع بسته‌بندی غذایی به ویژه نوشیدنی‌ها جایگاه خود را تثبیت کرده‌اند. پاکت‌های چند لایه و شیشه‌ای هم در صنایع نوشیدنی کاربرد دارند، ولی هیچ کدام از نقطه نظر هزینه‌های مالی و دوستدار محیط زیست بودن قابل قیاس با پت و آلومینیوم نیستند.

اما بازیافت اصولی ظرف‌های پت و آلومینیومی، نیازمند جداسازی درست پسماند از مبدا است. یعنی باید به دنبال یک راهکار پایدار بود که برای تفکیک و جمع‌آوری این حجم بالای پسماند ارزشمند، قابل اتکا باشد. یکی از بهترین راهکارهای تفکیک از مبدا برای جمع‌آوری ظروف نوشیدنی که سال‌هاست در کشورهای پیشرفته مورد استفاده قرار گرفته است، بهره برداری از دستگاه‌های هوشمندی است که به اختصار RVM نامیده می‌شوند (که صورت اختصاری Reverse Vending Machine است) که در ایران به نام دستگاه خود دریافت پسماند یا دستگاه خرید خودکار ظروف نوشیدنی شناخته می‌شوند.

همان‌طور که نام دستگاه نشان می‌دهد، عملکرد دستگاه چیزی درست عکس ماشین وندینگ است. در مورد دستگاه وندینگ، کاربر به ازای پرداخت پول، یک کالا را به شکل اتوماتیک دریافت می‌کند. اما RVM، به ازای تحویل پسماند _که همان ظروف نوشیدنی است_ مبلغی را به کاربر می‌دهد (عموما در قالب یک رسید یا قبض که اطلاعات شارژ حساب کاربری یا بن تخفیف روی آن درج شده است)؛  یعنی دستگاه پسماند را از کاربر می‌خرد. باید توجه داشت که عامل انگیزش مالی، ضامن پایداری این راهکار است و کاربرد را برای استفاده همیشگی از دستگاه ترغیب می‌کند. بیشترین تعداد RVM در کشور آلمان نصب شده است که با داشتن بیش از 40000 دستگاه، آمار بی‌نظیر بازیافت بیش از ۹۹ درصد را برای ظروف نوشیدنی ثبت کرده است.

 اما حالا که قرار است کاربر در برابر تحویل پسماند وجهی را دریافت کند و در واقع در سود این چرخه بازیافت شریک شود، باید راه‌های سوءاستفاده و برداشت ناصحیح از دستگاه مسدود شود و این‌جاست که فناوری‌های روز به کمک دستگاه می‌آید که پس از معرفی مختصر از ساختمان دستگاه به آن خواهیم پرداخت.

مخترعین دستگاه‌ RVM دو برادر نروژی به نام پیتر و تور پلانک هستند. این دو برادر  در سال 1972 شرکتی به نام Tomra را بنیان‌گذاری کردند که امروزه یک شرکت معظم صاحب فناوری در حوزه تولید و نصب RVM و سایر ماشین آلات پیشرفته صنعت پسماند، دستگاه‌های سورتینگ مواد غذایی و همچنین تجهیزات صنایع معدنی است. شکل اولیه RVM ساده بود، ولی طی دهه‌های گذشته، رفته رفته سطح فناورانه این دستگاه‌ رشد بزرگی داشته است به شکلی که حتی قابلیت پردازش دقیق ۶۰ ظرف در دقیقه را فراهم کرده است. علیرغم آن‌که در حال حاضر چند شرکت بین المللی دیگر دستگاه RVM را تولید و راهی بازار کرده‌اند، هنوز شرکت Tomra چه از نظر سهم بازار و چه از نظر سطح فناوری پیشرو است.

نمای کلی دستگاه Tomra T9

نحوه قرار دادن ظرف نوشیدنی در ورودی دستگاه Tomra

دستگاه خرید خودکار ظروف نوشیدنی  معمولا دارای یک تسمه نقاله افقی است که کاربر ظرف را روی آن می‌گذارد. اگر ظرف مورد نظر قابل قبول باشد، تسمه نقاله ظرف را به سمت داخل هدایت می‌کند و در صورت مجهز بودن دستگاه به فشرده ساز (که در بیشتر RVMها وجود دارد) ظرف فشرده و بصورت تفکیک شده بر حسب جنس جمع‌آوری می‌شود و کاربر شارژ می‌شود. به عکس، اگر ظرف نامعتبر باشد، تسمه نقاله ظرف را به سمت کاربر بر می‌گرداند.

تشخیص معتبر بودن ظرف، به شکل هوشمند با سنجش سه ویژگی انجام می‌شود:

1. خواندن بارکد درج شده روی ظرف،
2. بینایی ماشین به منظور بررسی هندسی و حجم ظرف،
3. سنجش وزن که علاوه بر شناسایی، برای جلوگیری از ورود مایعات و تجمع شیرابه کارایی دارد.

هنگامی که هر سه پارامتر با مقادیر درج شده در پایگاه داده تطابق داشته باشد ظرف پذیرفته می‌شود. باید توجه داشت که کنار گذاشتن هر یک از این سه راهکار شناسایی، یا راه سوءاستفاده کاربران سودجو را باز می‌کند (و باعث بروز صدمات مالی به مالک دستگاه می‌شود) و یا با عدم کارایی درست دستگاه، کاربر را دلسرد می‌کند و مانع تداوم استفاده از دستگاه می‌شود.

فناوری RVM چند سالی است که در کشور ما هم مورد توجه بوده است و چند شرکت در این زمینه شروع به فعالیت کرده‌اند. در این بین تنها شرکتی که از هر سه فناوری اسکن بارکد، بینایی ماشین و سنجش وزن به شکل هوشمند و همزمان بهره‌گیری کرده است شرکت دانش بنیان سپنتا صنعت اروند پارسا است که دستگاه خرید خودکار ظروف نوشیدنی با نام تجاری کوپال را راهی بازار کرده است. کوپال دارای دو مخزن جداگانه برای جمع آوری پت و قوطی آلومینیومی است. همچنین به کمک یک ماژول فشرده‌ساز حجم پسماند تا 80 درصد کاهش می‌دهد که سبب می‌شود در فضای یک متر مربعی دستگاه، حدود 2000 ظرف جای گیرد. یک صفحه نمایش لمسی روی دستگاه تعبیه شده که اطلاعات ظروف دریافتی روی آن نمایش داده می‌شود و کاربر می‌تواند برای وارد کردن اطلاعات کاربری یا چاپ رسید استفاده ‌کند. تمام اطلاعات کاربری و وضعیت دستگاه بر بستر اینترنت ثبت می‌شود و قابل پایش است.

دستگاه خرید خودکار پسماند کوپال در پردیس مرکزی دانشگاه تربیت مدرس.

 در دی‌ماه 1401 پایلوت پروژه کوپال در پردیس مرکزی دانشگاه تربیت مدرس آغاز شد. دلیل انتخاب این دانشگاه برای استقرار دوره آزمایشی، رویکرد بی‌نظیر این دانشگاه در مدیریت پسماند است که با نظارت دکتر آرش رضایی عضو شورای راهبری مدیریت سبز، تربیت مدرس را در جایگاه برتر دانشگاه‌های کشور در رده مدیریت پسماند از نقطه نظر UI GreenMetrics قرارداده است.

کوپال توانست در کمتر از دو ماه، 200 کاربر وفادار پیدا کند که با توجه به عدم تبلیغات و همچنین تعطیلی‌های پی در پی آلودگی هوا در زمان اجرای طرح، آمار بسیار خوبی است. تعداد ظروفی که در این مدت کوتاه جمع آوری شد، بیش از 3000 عدد گزارش شده که این عدد بی‌سابقه مورد توجه رسانه‌ها هم قرار گرفته است.

اما طرح نهایی کوپال برای ورود به مجتمع‌های تجاری و سایر اماکن پر رفت آمد، مجهز به دو مانیتور تبلیغاتی 65 اینچ در طرفین دستگاه است که در ابتدای سال 1402 از آن رونمایی خواهد شد.

نسخه نهایی دستگاه خرید خودکار پسماند کوپال.

منابع:

https://www.tomra.com/en/discover/reverse-vending/feature-articles/50-years-reverse-vending-innovation

https://www.isna.ir/xdNcMh

https://koopaal.com

نویسنده:

دکتر سامان اصفهانی ، شرکت دانش بنیان سپنتا صنعت اروند 09121575307