روش های بازیافت ضایعات الکترونیکی

انواع ضایعات بردهای الکترونیک که شامل موارد زیر می باشد
۱ - بردهای روبار  با بیشترین فراوانی
۲ - بردهای کف بار
۳ - بردهای میان بار
۴ - بردهای بی بار
شناخت بردهای فوق عامل مهم در رسیدن به نتیجه مطلوبتر در بازیافت فلزات گرانبها میباشد . اغلب عده ای با عدم شناخت بردها و عدم تمایز بین آنها بطور دیمی و بی قاعده اقدام به بازیافت میکنند و مقداری هم که طلا با ضرر بدستشان میرسد مدعی حرفه ای گری میشوند . این حرفه را باید اصولی و با دانش کامل و تحت آموزش اساتید و کارشناساسان خبره انجام داد تا به منافع عالی آن رسید .
عده ای هم بطور مثال ادعا میکنند ۱ تا ۲ گرم از بردهای موبایل میتوان طلا گرفت ، بله امکانش هست تا ۱۲۰۰ سوت هم طلا گرفت در صورتی که برخی شرایط بسیار خاص مهیا باشد من جمله اینکه از بردهای مربوط به گوشی های معروف و اصل برای بازیافت بهره برد ، اما باید واقعیتهای موجود را بر اساس بردهای معمول در بازار ضایعات را در نظر گرفت و بازدهی طلا در شرایط عادی ۷۰۰ تا ۸۰۰ سوت خواهد بود و انتظار معجزه هم بر اساس ادعاهای واهی عده ای نداشته باشید .

بردهای روبار 

این نوع از بردها فراوانترین نوع ضایعات الکترونیک میباشد که اغلب فلزات گرانبهای آنها جدای از کف برد بوده و توسط پین ، پیچ و ... به برد اصلی اتصال دارند . بطور معمول این قطعات شامل سوکت ، چیپ ، رله ، کریستال ، مقاومت (resistor) ، دیود ، آی سی و ... میباشند که اغلب حاوی فلزات گرانبها بر پایه فلزات رنگی ، سرامیکی ، گرافیتی و ... میباشند .  شناخت قطعات حاوی فلزات گرانبها الزامیست زیرا در مرحله احیا و ذوب ضمن کاهش هزینه های بازیافت و آلودگی کمتر به فلزات مزاحم جواب بهتری در انتها خواهد داشت . تمامی این قطعات بر روی برد مدار نصب میباشند و خود برد مدار شامل مجموعه ای از مدارهای الکتریکی میباشند که میتواند یک لایه مس ، دو لایه مس و یا حتی بیشتر باشند و ماده خام این بردها نیز میتواند از متریالهائی همچون فایبر ، راجرز ، تفلون ، فلکسی بل و ... همراه با الیاف نسوز باشند . حال میبایست قطعات الکترونیکی که حاوی فلزات گرانبها هستند از روی برده ها جدا شوند که بهترین روش کمک گرفتن از قلع گیر یا حمام قلع میباشد .
قلع گیر سیستمی الکتریکی ، حرارتی میباشد که توانائی تفکیک قطعات از روی بردها را در حجم زیاد دارند اما بعلت گرانی این دستگاه در ابتدای راه اندازی کارگاه توصیه میشود از حمام قلع که غیر الکتریکی میباشد استفاده شود که در پروژه هایمان این وسیله همراه با آموزش کار با آن تحویل خریداران عزیز پروژه میگردد . این روش ۲ مزیت مهم دارد ، اول اینکه بردهای پاک سازی شده در پروسه کار از بین نمیروند و میتوان به عنوان ضایعات جانبی به قیمت کیلوئی حداقل ۱۰۰۰ تومان فروخت ، و مزیت دوم مس و حجم زیاد بردها که موجب بالا رفتن هزینه بازیافت و زمان زیاد برای پاکسازی آنها خواهد بود از پروسه کار حذف خواهند شد . نمونه برد از نوع روبار ، مادر برد یا همان برد کامپیوتر میباشد . در هر حال در خصوص این نوع بردها هدف حذف صفحات مزاحم برد در پروسه بازیافت میباشند .

برد روبار

بردهای روبار تنها قطعات حاوی فلزات گرانبها تفکیک و بازیافت میشوند و خود صفحه برد دست نخورده مانده و میتوان به ازاء هر کیلو بیش از ۱۰۰۰ تومان به بازیافت کنندگان مس فروخت . متاسفانه عده ای ناشیانه و با روشهای بسیار اشتباه اقدام به آسیاب این نوع بردها میکنند که به ایرادات این روش اشاره میکنیم .

۱ - اولین ایرادی که وارد هست انهدام صفحات برد اصلی و از دست رفتن درآمد از محل فروش آنها حداقل به ازاء هر کیلو ۱۰۰۰ تومان . حال شما تصور نمائید یک کارخانه در ماه حداقل ۱ تن ورودی این نوع بردها را برای بازیافت داشته باشد سود از دست رفته با توجه به افت وزن کلی بعد از پالایش نزدیک به ۱۰ میلیون تومان در ماه میباشد .

۲ - با آسیاب کردن این نوع بردها مقادیر زیادی مس به عنوان مزاحم وارد پروسه بازیافت میشود که تقریباً برای پاکسازی ۲ کیلو حدود ۱ کیلو سرب مورد نیاز خواهد بود ، به عبارتی نزدیک به ۵۰۰ کیلو برای همان ۱ تن . قیمت سرب را اگر به نرخ روز ۹۰۰۰ تومان در نظر بگیریم هزینه ای که به پروسه بازیافت تحمیل میشود بیش از ۴ میلیون تومان خواهد شد . با احتساب سود از دست رفته در اصل یعنی از سوئی حدود ۱۵ میلیون تومان ضرر و سود از کف رفته و از سوی دیگر صرف زمان و انرژی بسیار زیاد بیهوده . ناشیانه تر این که عده ای بعد از آسیاب اقدام به بازیافت شیمیایی (هیدرو متالورژی) میکنند که چون تعدد ایرادات این روش بسیار هست از حوصله این مطلب خارج هست . فقط میتوان گفت کلاً غلط هست . عده ای هم ادعا میکنند روش جدیدی کشف کرده اند و بدون سرب و با روش ذوب (ترمو متالورژی) بازیافت میکنند که این روش نیز حدود ۲۰ سال پیش آزمایش خود را پس داده و به دلیل ایرادات وارده منسوخ شده است . روش آنها هم به این شکل هست که کل برد را به همراه فلزات ارزشمند ذوب میکنند که در انتها خروجی مخلوطی از فلزات گرانبها و کلیه فلزات رنگی از جمله مس ، استیل ، آهن ، نیکل و .... میباشد و با رسوب ۳ مرحله ای طلا ، مس ، نقره و پالادیوم بدون در نظر گرفتن فلزات مزاحم دیگر حاصل کار طلای کمتر از انتظار و شکن و مشکل در بازیافت پالادیوم خواهد بود . اما روش ما ، روشی تمیز ، با هزینه بسیار کمتر و حاصل کار در انتهای ذوب ، فلزات گرانبهای زیبا ، یکدست و خالص خواهد بود که نتیجه بیش از ۳۰ سال تحقیق و تجربه میباشد .

بردهای کف بار 

بردهای کف بار علاوه بر اینکه حاوی قطعات حاوی طلا (روبار) هستند دارای مدار و کانالهای حاوی طلا (کف بار) نیز میباشند که که نمونه آن نیز بردهای موبایل میباشند . البته برخی از این نوع بردها نیز ظاهری کاملا مشابه با بردهای کف بار دارند که نمیبایست گول ظاهر آنها را خورد . این بردها با توجه به نحوه توزیع طلا میبایست همراه با قطعات روبار احیا و ذوب کردند که احیا شرط اول رسیدن به نتیجه مطلوب میباشد اما در پروسه ذوب میبایست مس موجود در برد بطور کامل حذف شود . این بردها علاوه بر طلا حاوی مقادیری پالادیوم و نقره ارزشمندی نیز میباشند .مقادیر طلا و پالادیوم این بردها نیز بسیار متفاوت هستند ولی از ۵۰ سوت به ازاء هر کیلوگرم تا ۲ گرم متغیر میباشند . اما همواره به یاد داشته باشید در هیچ نوع برد الکترونیکی طلای خالص بکار برده نمیشود و برای بالا بردن تحمل حرارتی ، الکتریکی و سایشی در ترکیب با سایر فلزات دیگر بر روی قطعات و کف قرار میگیرند که چنانچه بطور اصولی احیا نشوند نه تنها طلای کمتری حاصل میشود بلکه طلای حاصله نیز با عیار پائین و شکن خواهد بود که در اینصورت حتی هزینه ها را هم پوشش نخواهد داد و این یعنی ضرر . بردهای کف بار  با توجه به وضعیت قرارگیری فلزات گرانبها از جمله طلا از لحاظ شیوه بازیافت بطور کل متفاوت از بردهای روبار میباشند . این بردها خود دو شیوه برای بازیافت میطلبند .

1- آماده سازی و احیا و سپس مرحله ذوب : در شیوه اول پس از احیا میبایست وارد کوره و ذوب شوند و با رعایت برخی اصول ذوب مصرف سرب به حداقل برسد ، و در نهایت مراحل سه تا چهار گانه شیمیائی و رسوب .
2- از طریق سیانیداسون و رسوب گیری :  در این شیوه نیز پس از جمع آوری به مقدار کافی در محلول سیانیدی و به کمک شاهد قرار داده میشوند و سپس مراحل رسوبگیری انجام میشود . در این مرحله نیاز به احیا نمی باشد اما غلظت سیانید ، حرارت ، حضور شاهد و اکسیژن دهی از اهمیت زیادی برخوردار هست .

برد کف بار

بردهای میان بار

این نوع بردها حدود ۲۰% از بردها را تشکیل میدهند . شناخت بردهای میان بار برای هر ناظری شباهت کامل به بردهای روبار و گاهاً کف بار خواهد داشت گاهاً حتی ظاهری شبیه به بردهای بی بار دارند و تفکیک آن در عین حال که بسیار سخت میباشد اما به دلیل وجود برخی نشانه های ریز به راحتی قابل شناسائی هستند مشروط به انکه روی نشانه ها اطلاعات کافی باشد . متاسفانه از روی تصویر امکان شناساندن این نوع بردها نمیباشد و الزاماً میبایست بطور حضوری و حین آموزش باشد . فلزات موجود علاوه بر طلا میتواند حاوی نقره و پالادیوم هم باشد . مقادیر طلا نیز همانند برد کف بار از ۵۰ سوت در کیلو تا ۲ گرم در کیلو متغیر میباشد . این بردها نیز میبایست بطور کامل احیا ، سپس اقدام به ذوب نمود .

 بردهای میان بار که نحوه بازیافت این بردها متفاوت از بردهای دسته اول و دوم میباشند . با توجه به اینکه فلزات ارزشمند این نوع بردها به سختی در دید میباشند اغلب به عنوان بردهای بی و یا کم ارزش در نظر گرفته میشوند . قبل از هر اقدامی میبایست قطعات بی بار و یا فلزات رنگین بوسیله حمام قلع از روی برد حذف شوند .
در یک نوع سیستم الکترونیکی امکان دارد از یک نوع برد به دو شکل میان بار یا بی بار استفاده شود که اغلب بعلت غیر حرفه ای بودن و عدم توان در شناخت باعث میشود یا هر دو نوعه بی بار و با بار را بعنوان بردهای بی ارزش کنار گذاشته شوند و یا هر دو نوع را بعلت عدم توان تشخیص بازیافت کنند که بعلت افزایش هزینه ها از لحاظ اقتصادی توجیح نخواهند داشت .امکان بازیافت این بردها به روش سیانیداسیون امکان پذیر نیست اما تا ۸۰% به روش اسیدانیسیون و ۹۸% با ترکیب ترمو و هیدرومتالورژی امکانپذیر هست .  در هر دو روش ، احیا عامل اصلی در کیفیت بازیافت میباشد اولی بعد از عملیات اسیدانیسیون و دومی قبل از هر اقدامی .

بردهای بی بار 

این نوع بردها علیرغم اینکه از بی کیفیترین انواع بردها برای بازیافت فلزات گرانبها میباشند با این حال گاهاً دارای قطعاتی حاوی فلزات گرانبها میباشند خصوصاً نقره ‌.همانطور که از تصاویر ذیل خواهید دید اغلبه کفهای این بردها به رنگ زرد یا یک سو زرد و یک سو سبز میباشند . تجهیزات مورد استفاده از این بردها اکثر در مانیتورها ، پاورها ، تلویزیون ، رادیو و .... میباشد . در صورت خرید ، بیشتر بر روی فلزات رنگی نصبی روی آنها حساب باز کنید .

نویسنده : ایوب خاصه تراش - کارشناس بازیافت الکترونیک

برد بی بار