ضایعات آهن می خریم ...؟

ضایعات آهن می خریم ...؟ چهار سال طول كشيد تا ايران از صادركننده آهن قراضه به مصرف كننده تبديل شود، به طورى كه هم اكنون كمبود آهن قراضه صنايع فولادى با حضور وانتى ها و فروشندگان دوره گردى كه در خيابان هاى شهرها وقت و بى وقت آرامش كوچه ها را براى راديات كهنه، لوله هاى فرسوده آب و موتورخانه شوفاژ، ماشين لباسشويى، يخچال، دوچرخه و هر وسيله ديگرى كه در آن از آهن و فولاد استفاده شده به هم مى ريزند و حاضرند بنزين هزار تومانى را براى تك هاى آهن و فولاد مصرف كنند، تامين مى شود. در واقع گسترش و توسعه كارخانه هاى فولادسازى و استفاده از كوره هاى بلند از يكسو و كم بود آهن اسفنجى و گرانى آن از سوى ديگر باعث شده تا توجه بيشتر فولادى ها به استفاده از آهن قراضه معطوف شود. موضوعى كه درنهايت به تقاضاى چند برابرى آهن قراضه و افزايش قيمت اين طلاى زنگ زده نيز منجر شد.

آهن قراضه به ضايعات فولادى كم كربن اطلاق مى شود كه ضايعات آهن يا فولادى ساده نيز به كار برده مى شود كه مى توان پس از مصرف، دوباره آن را به صورت قراضه ذوب كرد. آهن قراضه از محل دورريز فلزى حاصل از لوازم خانگى، بسته بندى مواد غذايى، ضايعات اماكن عمومى، ضايعات صنايع توليدى، محصولات فولادى، برگشتى ضايعات حاصل از خطوط توليد فولادسازى ها، خودروسازى ها، پرس كارى ها، لوازم خانگى سازى ها، كشتى سازى ها، ماشين سازى ها، قطعه سازى ها، دكل هاى انتقال نيرو، راه آهن، صنايع نفت و پتروشيمى، صنايع كارخانه هاى سيمان، سدسازى ها، پل سازى، تاسيسات از هر قبيل، صنايع ماشين آلات كشاورزى ها، آهنگرى و ريخته گرى، آهن آلات به جا مانده از خرابى سيل و زلزله، تخريب خانه هاى كلنگى، دمونتاژ كشتى ها و واگن قطارها، بازسازى خطوط ريل راه آهن، ماشين آلات راه سازى، انواع خودروهاى از رده خارج و بازسازى خطوط توليد تامين مى شود. براى راه اندازى كوره هاى ذوب آهن، ابتدا از آهن قراضه هاى پرسى نازك كه سريع تر ذوب مى شوند براى شارژ يك سوم كوره، بارگيرى كرده و سپس قراضه هايى با ضخامت بيشتر را در داخل كوره مى ريزند كه با توجه به ذوبى كه در داخل كوره وجود دارد، در زمان كمترى اين نوع قراضه ها ذوب مى شوند. به طور معمول در كوره ها بين يك ساعت و نيم تا دو ساعت ذوب كامل مى شود و پس از سرباره يا شلاكه گيرى، مواد افزودنى به منظور استاندارد كردن ذوب براى محصول خاصى كه مورد نظر است، به ذوب اضافه مى شود. به طور معمول از آهن قراضه در همه جاى دنيا براى بازيافت و استفاده مجدد در خطوط توليد بهره بردارى مى شود. امروزه آهن قراضه در كشورهاى پيشرفته ضمن طبقه بندى و جداسازى هاى تميز و دقيق، به صورت پودر درآمده و با افزودنى هاى مورد نياز در صنايع قطعه سازى بسته بندى مى شود و به فروش مى رسد اما همچنان در كشور ما براى ذوب در كوره ها كاربرد دارد. اين درحالى است كه مصرف آهن اسفنجى براى كوره ها بهتر است و از آهن قراضه تنها بايد به عنوان شارژ كوره استفاده كرد ولى به دليل كمبود آهن اسفنجى از آهن قراضه استفاده مى شود. درحالى كه با مصرف و شارژ توام آهن اسفنجى و قراضه در كوره هاى قوس الكتريكى و القايى از ميزان ناخالصى ها و عناصر گوگرد و فسفر در حد قابل ملاحظه اى کاسته و باعث مى شود تا تختال و شمش هاى با كيفيت به مراتب بهترى براى ايجاد ورق هاى گرم، واير و انواع محصولات ديگر توليد شود.

آهن اسفنجى كم داريم

بهادر احراميان، عضو انجمن فولاد مى گويد: به دليل ايجاد تقاضاى بيشتر ناشى از ايجاد كارخانه هاى متعدد فولاد، نياز به آهن قراضه افزايش يافته است. وى مى افزايد: نياز بازار داخل به آهن قراضه 3 ميليون تن است ولى تقاضا به منظور شارژ فلزى بسيار بيشتر از اين است براى ظرفيت 20 ميليون تنى فولاد در ايران حداقل به 6 تا 7 ميليون تن آهن اسفنجى و آهن قراضه نياز داريم. وى با بيان اينكه عمده فولادسازى ها مانند فولاد مباركه، فولاد خوزستان، و نيشابور توليد آهن اسفنجى داشته و نياز كمترى به آهن قراضه دارند، اضافه مى كند: اما ساير فولادسازى ها كه خود توليد آهن اسفنجى ندارند به آهن قراضه بيشترى احتياج دارند. درحالى كه آهن قراضه بايد به عنوان شارژ كوره ها استفاده شود اما به دليل كمبود آهن اسفنجى از آهن قراضه استفاده مى شود. وى با عنوان اينكه چيزى درباره واردات آهن قراضه نشنيده است، مى گويد: استفاده از آهن قراضه محدود به كارخانه هاى كوچك نمى شود و كارخانه هاى بزرگى مانند ذوب آهن نيز از قراضه استفاده مى كنند. احراميان تصريح مى كند: بازار آهن اسفنجى به دليل نداشتن تشكل يا انجمن خاص آشفته است و به نظر مى رسد براى رهايى از اين آشفتگى هر چه زودتر داراى يك تشكل رسمى شود.

كوره هاى خاموش

شايد كمتر به ذهن كسى خطور كند كه در سال هاى اخير صنعت ساختمان سازى در كشور رويه توليد آهن قراضه را تغيير داده است؛ چرا كه خواب پروژه هاى عمرانى و مدل ساختمان سازى كه بازسازى اسكلت ساختمانى است، باعث شده  تخريب ساختمان صورت نگرفته و ضایعات آهنی كه در اسكلت ساختمان بكار گرفته مى شود، به صورت قراضه وارد چرخه توليد براى استفاده در صنعت فولاد نشود. كمبود آهن قراضه باعث مى شود كوره هاى فولادسازى خاموش باشند؛ اين سرنوشت بسيارى از واحدهاى توليدى فولاد بخش خصوصى است كه اين روزها به دليل نداشتن قراضه مجبورند دو، سه روز در هفته كوره هاى خود را خاموش كنند. احمد دنيانور، مديرعامل فولاد مى گويد: از آنجا كه بيشتر كارخانه هاى فولادسازى در سال هاى اخير از كوره هاى قوس الكتريكى استفاده مى كنند و به شارژ فلزى نياز دارند، در عرض 4 سال اخير تقاضا براى آهن قراضه 100 درصد افزايش يافته است. وى با بيان اينكه امروزه شرکت هاى زيادى در توليد محصولات خود از آهن قراضه به عنوان ماده اوليه توليد محصول استفاده مى كنند كه اين امر منجر به افزايش تقاضا براى آهن قراضه شده، مى افزايد: كمبود آهن اسفنجى براى واحدهاى بزرگ فولادسازى دولتى باعث شده مصرف آهن قراضه تا اين حد رشد كند و اين نشان از نبود يك برنامه ريزى مدون و استراتژى دقيق از سوى دولتمردان فعلى و قديمى در زمينه آهن قراضه دارد. دنيانور اظهار مى كند: قراضه هاى آهنى يكى از زنجيره هاى مغفول مانده در چرخه توليد فولاد است و به دليل غفلت يادشده، كمبود قراضه تبديل به يك معضل شده است. از طرف ديگر صادرات آهن قراضه تا چند سال پيش با تعرفه 70 درصدى باز هم مقرون به صرفه بود و ايران محل مناسبى براى تاجران افغانى و پاكستانى به شمار مى رفت كه قراضه را خارج كنند و همين امر مشكلات مضاعفى را بر دوش فولادسازى ها تحميل كرد. وى ادامه مى دهد: دليل ديگر به وجود آمدن آشفتگى در بازار قراضه ها، استفاده از سيستم كوره هاى القايى در واحدهاى جديد فولادسازى است كه بيش از 50 درصد به آهن قراضه نياز دارند ولى به دليل كمبود آهن اسفنجى تا 100 درصد ظرفيت شان از قراضه هاى آهنى استفاده مى كنند.

دنيانور ادامه مى دهد: درحالى كه كوره هاى قوس الكتريكى با 10 درصد قراضه مى توانند فعال شوند.در اين كوره ها هم به دليل كمبود آهن اسفنجى از قراضه بيشتر استفاده مى شود، درحالى كه 10 درصد قراضه براى اين كوره ها كافى است. مديرعامل فولاد جنوب با بيان اينكه هنوز كشورهايى هستند كه به دليل نداشتن سنگ آهن ناچار به استفاده از آهن قراضه در 50 درصد چرخه توليد فولاد هستند اظهار كرد: چرخه توليد فولاد، يك چرخه بسته است و همچنان از آهن ضایعاتی و مستعمل استفاده مى شود، چراكه مزيت هاى زيادى بر آهن اسفنجى دارد از جمله اينكه حمل ونقل و واردات آهن اسفنجى بسيار سخت و هزينه بر است. با اين حال بسيارى نيز استفاده از آهن اسفنجى را به دليل توليد فولاد مرغوب تر برقراضه ها برترى مى دهند.

وى با بيان اينكه در سال حداقل 17 ميليون تن فولاد توليد مى شود كه 11 تا 12 ميليون تن آن از طريق آهن اسفنجى تامين مى شود، ادامه مى دهد: در سال هاى گذشته تمركزى روى استخراج سنگ آهن و ايجاد كارخانه هاى توليد كنسانتره و گندله نشد و به همين دليل كمبود شديد قراضه هاى آهنى را شاهد هستيم. بررسى ها از گزارش انجمن جهانى فولاد نشان مى دهد ايران در زمينه صادرات قراضه در سال 2013 توانسته تنها 24 هزار تن روانه بازارهاى خارجى كند، در حالى كه در سال هاى گذشته نيز چندان صادرات رسمى قراضه صورت نگرفته است. در حالى كه نياز فعلى كشور به قراضه سالانه حدود چهار ميليون تن برآورد شده اما كارشناسان حوزه فولاد معتقدند سالانه كمبود 1.5 ميليون تن آهن قراضه وجود دارد. از منظرى ديگر آنها به اين باور رسيده اند كه عمده دليل رشد توليد اين محصول برمى گردد به اينكه بسيارى از مسوولان دولتى هنوز آهن قراضه را كالايى بى ارزش مى دانند و از اينكه مى توان از بازيافت آهن هاى قراضه و تزريق آن در صنعت فولادسازى سودهاى كلانى را به بازارهاى فروش آن روانه كرد، غافل هستند.

برخى از كارشناسان در راستاى تقويت و افزايش حجم توليد داخلى آهن قراضه ورود بورس كالا را به اين حوزه پيشنهاد مى دهند. زيرا آمارهاى موجود بيانگر اين هستند كه قيمت آهن قراضه در سال هاى اخير رشد چشمگيرى را تجربه كرده، اين در حالى است كه محصولات ديگر زنجيره توليد فولاد چنين افزايش قيمتى را به خود نديده اند. از اين رو اهميت اين محصول براى صنعت فولاد و تاثير نوسانات قيمت آن بر بهاى تمام شده محصولات فولادى مهم به شمار مى رود. اگرچه اخيرا مجموع واردات جهانى قراضه در سال 2013 به 96 ميليون و 263 هزار تن رسيده اما صدرنشينى تركيه با واردات 19 ميليون تنى اين آهن نشان مى دهد ايران حتى در مقايسه با اين كشور در زمينه واردات آهن قراضه خوب عمل نكرده و از سال 71 تا 92 توانسته تنها يك ميليون و 700 هزار تن قراضه آهن از كشورهاى خارجى خريدارى كند.

بررسى ها نشان مى دهد اين روزها به دليل واردات ناچيز اين محصول واحدهاى آهن قراضه به دنبال سهميه جايگزينى با آهن اسفنجى هستند و اگر اين موضوع مديريت نشود واردات اين محصول هم قطع مى شود و استفاده از آهم اسفنجى جاى آن را مى گيرد. زيرا برخى از قراضه ها نامرغوب هستند و كيفيت فولاد را در صنعت فولاد تحت تاثير قرار مى دهند. در حالى كه آهن اسفنجى عناصر زائدى مانند مس، روى، قلع، كروميوم، تنگستن و غيره كه معمولا در قراضه فولاد موجود است را ندارد. حال كه آهن قراضه اين روزها بيش از گذشته اهميت خود را در صنايع فولادسازى كشور نشان داده، آيا زمان آن نرسيده كه سياست هاى منطقى براى جمع آورى و توليد آن بكار گرفت؟ آيا آخرين راه اين است كه براى فولادسازى و تامين نياز آن به آهن قراضه به سراغ آهن اسفنجى رفت يا اينكه مى توان با ارتقاى كيفيت قراضه ها و افزايش حجم آن در داخل واحدهاى فولادسازى را غنى كرد؟